2. Abdülhamid Döneminde Eğitim

Sultan 2. Abdülhamid Han’ın Eğitime Verdiği Önem

    Geçmişten günümüze tarihi incelediğimiz zaman; büyük devlet ve imparatorlukların ayakta kalabilmek adına uyguladıkları bazı politikalar olmuştur. Bu politikalar ayrıca devletlerin varlığını sürdürmesine de olanak sağlamıştır. Bunlardan birisi eğitimdir ve eğitim sayesinde vatandaşlarını eğiten devletler; hem cehaletin ortadan kaldırılmasını hem de vatandaşlarının düşüncelerinin gelişmesini sağlamışlardır. Bunun sonucunda da devletler, artık eğitimli hale gelmiş insanlarıyla, eğitim politikalarını devam ettirerek, varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Osmanlı Devletinde de padişahlar tarafından eğitimle alakalı çeşitli ıslahatlar yapılmıştır ancak Osmanlı Tarihinde en canlı eğitim projesi 2. Abdülhamid zamanında gerçekleştirilmiştir. Sultan 2. Abdülhamid Han 31 Ağustos 1876 yılı itibariyle tahta çıktığında, Osmanlı Devleti eğitim konusunda birtakım eksiklikler yaşıyordu. Bu nedenle 2. Abdülhamid yenileşme ve gelişme planı içerisinde eğitime ayrıca bir önem vermiştir. Eğitim konusunda Osmanlı’ya en parlak dönemini yaşatmıştır. Rakamlarla açıklamak gerekirse; Tahta geçtiği sene 250 olan rüştiye (ortaokul) sayısı, 1909’da 900’e; 6 olan idadi (lise) sayısı 109’a çıkmıştır. 1877’de İstanbul’da sadece 200 iptidai (ilkokul) varken 1905’te ise bu sayı 9.000’e ulaşmıştır.

2. Abdülhamit sadece İstanbul’a değil Osmanlı Devleti’nin her bir yanında yaptığı ıslahatlarla eğitim imkânını her yere ulaştırmaya çalışmıştır. Bu dönemde Maarif Nezareti bünyesinde, her eğitim derecesi için genel müdürlükler ve müfettişlikler oluşturulmuş; her vilayet merkezinde birer maarif müdürlüğü kurulmuş, buralara müfettişler atanmıştır. Öğretim basamaklarına göre düzenlenmiş, maarif merkez teşkilatının esası belirlenmiştir. II. Abdülhamid döneminde en fazla gelişme ise ilk ve orta öğretimde olmuştur. Yasal tedbirlerle ilköğretim hem kızlar hem de erkekler için mecburi hale getirilmiştir. Ders programlarından bazı dersler kaldırılarak Din ve Ahlak derslerinin saatleri arttırılmıştır. Yine bu dönemde birçok meslek, sanat ve kız okulu açılmış; yüksekokul alanında da gelişmeler gösterilmiştir.

Sultan 2. Abdülhamid Han Döneminde Açılan Eğitim Müesseseleri

1. Yerli Müesseseler:

      A. İptidailer:

• 2. Abdülhamid Saltanatı Boyunca İstanbul’da birçok semtte, o semtin eğitim yeterliliğini karşılayabilecek iptidailer açmıştır. Ayrıca sadece padişah değil İstanbul’da ikamet eden hayırsever vatandaşlar da iptidailerin açılmasına olanak sağlamışlardır. İşte Bunlardan bazıları:

• 1887-1893 Yılları Arasında İstanbul Dışındaki Çeşitli Vilayetlerde de İptidailer Açılmıştır:

  (Bu Rakamlar Yaklaşık Değerleri göstermektedir)

      B. Rüştiyeler:

• O dönemdeki rüştiyeler eğitim şekline göre ikiye ayrılmıştır; erkek ve kızların aynı sınıflarda ders gördüğü karma eğitim, erkeklerin ve kızların farklı sınıflarda ders gördüğü hususi eğitim. İşte Bazı Rüştiyeler:

-Topkapı Rüştiyesi (Hususi Erkek Rüştiyesi),

-Kadıköy Rüştiyesi (Hususi Erkek Rüştiyesi),

-Beşiktaş Kız Rüştiyesi (Hususi Kız Rüştiyesi),

-Üsküdar Kız Sanayi Mektebi (Hususi Kız Rüştiyesi),

-Mekteb-i Osmani (Karma Eğitim Verilen Rüştiye),

-Hadika-yı Maarif (Karma Eğitim Verilen Rüştiye).

      C. İdadiler:

• O dönemdeki idadilerde, idadilerden mezun olma yılı ve buna bağlı olarak ise idadilerin türü farklıdır; genel olarak “Yedi Yıllık Leyli İdadiler” ve “Beş Yıllık Vilayet Nehari İdadiler” olarak ikiye ayrılırlar. Ayrıca bu okullar çeşitli illerde ve bölgelerde kurulmuştur.

Yedi Yıllık Leyli İdadiler:

Beş Yıllık Vilayet Nehari İdadiler: 

      D. Yüksek Okullar:

• Yüksek okullar Osmanlı’da eğitimin en yüksek basamağıdır. Bu okullarda verilen eğitimin daha kaliteli olmasını sağlamak amacıyla, yüksek okullarda çalışacak öğretmenlerin yetiştirilmesi için bazı kurumlar açılmıştır. İşte açılan başlıca yüksekokullar:

       E. Özel Okullar:

2. Yabancı Müesseseler:

• Osmanlı Devleti, 2. Abdülhamid’in saltanatı boyunca da birçok yabancı okula ev sahipliği yapmıştır. Çeşitli ülkeler yaptıkları anlaşmalar ile Osmanlı Devletinde okullar inşa ettirerek buradaki varlıklarını sürdürmüşlerdir. İşte resmiyetteki yabancı ülkelerden bazıları:

-Fransa (İstanbul’da ve Diğer Vilayetlerde Okullar Açmışlardır),

-Amerika (İstanbul’da ve Diğer Vilayetlerde Okullar Açmışlardır),

-İngiltere (İstanbul’da ve Diğer Vilayetlerde Okullar Açmışlardır),

-İtalya (İstanbul’da ve Diğer Vilayetlerde Okullar Açmışlardır),

-Rusya (İstanbul’da ve Diğer Vilayetlerde Okullar Açmışlardır),

-Avusturya (İstanbul’da Okullar Açmışlardır),

-Almanya (İstanbul’da Okullar Açmışlardır),

-İran (İstanbul’da Okullar Açmışlardır),

-Bulgaristan (İstanbul’da Okullar Açmışlardır).

Abdülhamit Zamanında Açılan Önemli Müesseseler

Bu bölümde Osmanlı eğitim sistemi açısından önemli olan bazı kurumları daha ayrıntılı inceleyeceğiz:

1880 Yılı / Mekteb-i Hukuk’un Açılması:

Okulun ana kısmını oluşturan Mekteb-i Hukuk-i Sultani 1878’de kapatılmıştır. Buranın yerine inşa edilen Mekteb-i Hukuk ise 1880 yılında Adliye Nezareti Bahçesinde eğitim vermeye başlamıştır. Mekteb-i Hukuk, daha sonrasında (1900 yılında) açılacak olan İstanbul Darülfunun’un bir fakültesi olacaktır ve zamanla özerklik alacaktır. 1933 yılında okulun İstanbul Üniversitesi olarak örgütlenmesiyle birlikte de daha çok batılı öğretim üyeleri burada çalışmaya başlayacaktır.

Günümüzde ise İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi olarak varlığını sürdürmektedir.

1882 Yılı / Bayezid Kütüphanesi’nin Kurulması:

İlk olarak 2. Bayezid döneminde 1501-1506 yılları arasında inşa edilmiş olan bina, 1882 yılında yapılan restorasyon çalışmaları ile kütüphaneye dönüştürülmüş ve binanın 2. Bayezid tarafından yaptırılması şerefine onun ismi verilmiştir. Yapıldığı yılda Maarif Nezaretine bağlı olarak hizmete giren kütüphane günümüzde de Beyazıt Devlet Kütüphanesi olarak hizmet vermektedir.

1883 Yılı / Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Kurulması:

Kurulduğu yılda resim, heykeltıraşlık, mimarlık ve hakkaklık gibi sanatsal dalları bünyesinde bulunduran okul, güzel sanatlar eğitimi vermek üzere İstanbul’da 1883 yılında(Okulun binası 1882 yılında inşa edilmesine rağmen, eğitime başlanma tarihi 1883’tür) kurulan bir yüksekokuldur. Osmanlı Devleti’nin ilk güzel sanatsal okulu unvanına da sahiptir. 1982’den beri de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi adıyla eğitimine devam etmektedir.

1889 Yılı / Dilsizler ve Âmâlar Mektebi’nin Açılması:

2. Abdülhamid döneminde eğitimde yapılan yeniliklerden birisi de engelli bireylere de eğitim hakkı vermek oldu. Bu doğrultuda ise 1889 yılında Dilsizler Okulu, 1891 yılında ise Âmâlar Okulu açıldı. Sonraki yıllarda ise bu iki okul birleştirildi.

1892 Yılı / Aşiret Mektebi’nin Açılması:

1892 yılında İstanbul’da açılan okulun amacı Osmanlı Devletinde önde gelen aşiret liderlerinin çocuklarını Osmanlı eğitim sistemi içerisinde yetiştirerek devlete ve saltanata bağlı hale getirmekti. Eğitim faaliyetlerine başladığı ilk yıllarda İstanbul’da Akaretlerde bulunan okul, yaklaşık bir yıl sonra Kabataş’taki Esma Sultan Konağına taşınmış ve kapanana kadar burada eğitim vermeye devam etmiştir. Okul kapandıktan sonra ise aynı binada Kabataş Lisesi adıyla eğitim verilmeye başlanmıştır.

1900 Yılı / Darülfünun’un Açılması:

1900 yılında Avrupa Üniversiteleri tarzında kurulan ve yüksekokul olarak eğitim veren Darülfünun 1933 reformu ile bugünkü İstanbul Üniversitesi’ne çevrilmiştir. Binanın yapımına Abdülmecid zamanında yapılmasına rağmen ilk başlarda askeri hastane olarak kullanılmaya başlanmıştır. Buranın (1900 yılında) üniversite olarak eğitim vermesi önemli görülmüş ve üniversitenin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye ve Dârulmaarif gibi çeşitli vakıflar kurulmuştur. Zaman içerisinde kapatılan Darülfünun günümüze kadar yaklaşık dört kere tekrardan açılmıştır.

Kaynakça:

 Sultan 2. Abdülhamid Han’ın Eğitime Verdiği Önem / Kaynakça:

http://www.jasstudies.com/index.jsp?mod=makale_tr_ozet&makale_id=28297

Talha Uğurluel – Abdülhamid Han – 1. Cilt ve 2. Cilt

Sultan 2. Abdülhamid Han Döneminde Açılan Müesseseler / Kaynakça:

http://sultanabdulhamid.yildiz.edu.tr/ii-abdulhamid/egitim-kronolojisi/

Talha Uğurluel – Abdülhamid Han – 1. Cilt ve 2. Cilt

Abdülhamit Zamanında Açılan Önemli Müesseseler / Kaynakça:

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_%C3%9Cniversitesi_Hukuk_Fak%C3%BCltesi

http://istanbulbeyazitdevlet.kutuphane.gov.tr/TR-201446/tarihce.html

https://tr.wikipedia.org/wiki/San%C3%A2yi-i_Nef%C3%AEse_Mektebi

https://tr.wikipedia.org/wiki/Mekteb-i_A%C5%9F%C3%AEret-i_H%C3%BCm%C3%A2yun

https://tr.wikipedia.org/wiki/Dar%C3%BClf%C3%BCnun